‘Dit had ik zelf niet kunnen bedenken’

Familie-opstelling geeft inzicht in acceptatieproblemen
Tekst: Mariëlle van Bussel, Beeld: Hollandse Hoogte

Het accepteren van en omgaan met je beperking is niet makkelijk. Volgens de bedenker van de familie-opstellingen heeft dat alles te maken met je familiegeschiedenis. ‘Een krachtig middel dat werkt met gevoelens in plaats van met woorden.’

In haar jeugd zag Babs (62) thuis dingen gebeuren waar ze niets mee kon. Machteloos keek ze toe, sterker, ze kreeg het er helemaal benauwd van. Eigenlijk wilde ze het gewoon niet meer zien. Later kreeg ze last van astma, en nog later kreeg ze te maken met keratoconus, een hoornvliesaandoening die haar zicht verslechterde.

‘Ik had begin vorig jaar zoveel last van mijn beperking dat ik er iets mee wilde’, vertelt ze. ‘Op mijn werk liep ik constant tegen mezelf aan, ik schoolde me om, kwam in de WAO terecht, kreeg er nog een netvliesloslating bij, totdat ik er helemaal depressief van werd. Ik was al eens met familie-opstellingen bezig geweest in het kader van mijn benauwdheid. Ik zag toen onder ogen dat dat alles te maken had met mijn jeugd. Ook nu wilde ik kijken of deze methode iets zou opleveren voor het omgaan met mijn visuele beperking.’

Dat bleek het geval. ‘Door de opstelling werd voor mij helder wat er in mijn familie is gebeurd. Ik kreeg nieuwe inzichten en bekeek het ook van de andere kant, door de inzet van de representanten. Ik kreeg tijdens de sessie min of meer de zege van mijn moeder om mijn eigen weg te gaan. Dat betekende rust in mijn hoofd. Dat heeft ervoor gezorgd dat ik mijn beperking kan accepteren en ook het feit dat ik niet meer kan werken. Tot voor kort was ik alleen maar bezig met een manier vinden om toch nog te werken. Ik moest en ik zou werken, hoe dan ook. Ik heb mijn bestaansrecht altijd bevochten, dat hoeft nu niet meer. Ik heb meer vertrouwen in mezelf.’

 

Familiegeschiedenis
Familie-opstellingen (zie kader) is een vorm van psychotherapie die geïntroduceerd werd door de Duitser Bert Hellinger. Er wordt vanuit gegaan dat de oorzaken van problemen vaak verankerd liggen in de familiegeschiedenis en doorwerken in het huidige leven in de vorm van stress, ziekte of bijvoorbeeld schuldgevoelens. Ook het niet kunnen omgaan met een visuele beperking heeft volgens deze methode onder andere te maken met familiekwesties.

Odette Takx, jobcoach bij Visio en initiatiefnemer van familie-opstellingen die specifiek gericht zijn op blinden en slechtzienden: ‘In mijn werk zie ik vaak mensen die tegenslagen in hun leven, bijvoorbeeld het afgewezen worden voor een baan, wijten aan hun beperking. Maar grote dingen die gebeuren hebben niet alleen te maken met wat je mankeert, maar juist ook met hoe je bent opgevoed, het systeem waar je vandaan komt en hoe je gewend bent om met trauma’s om te gaan.’

‘Mensen met een visuele beperking hebben dat inzicht vaak niet. Zij zijn vooral bezig met overleven in de ziende maatschappij, maar niet meer met wie ze eigenlijk zijn en wat ze graag zouden willen. Daarnaast hebben mensen in de omgeving van wie ze afhankelijk zijn ook last van hun beperking.

Therapieën waarin veel gepraat wordt hebben deze cliënten al vaak gedaan, maar het beklijft niet. Een familie-opstelling is een krachtig middel dat niet met woorden werkt, maar met gevoel en intuïtie, en dat snel resultaat geeft. Deelnemers komen weer in hun eigen kracht te staan.’

Tijdens een opstelling komt volgens psychiater Margreet Slee, die de familie-opstellingen voor visueel beperkten begeleidt, het energieveld van de zogenoemde familieziel bloot te liggen. De representanten komen in contact met díe energie en gedragen zich daarom onbewust als het familielid dat ze moeten representeren. ‘Het is absoluut geen toneelstuk, ook al klinkt dat zo, maar er gebeurt iets wat niet in woorden te vatten is’, aldus Odette Takx. ‘Zelf ben ik als representant wel eens hartstikke ziek geworden tijdens een opstelling, wat klopte met de persoon die ik representeerde. Iemand anders kon alleen maar zeggen dat hij helemaal niets voelde. Nou, dat kwam precies overeen met degene die hij representeerde: een kille, gevoelloze vader.’

 

Slechtziendheid als excuus
Linda Disse (57) kon zich niet voorstellen dat familie-opstellingen iets zou kunnen betekenen bij het verwerken van haar oogziekte retina pigmentosa (RP). Maar haar nieuwsgierigheid won, en dus deed ze afgelopen jaar drie keer mee aan een opstelling. Twee keer als representant, de laatste keer als degene die haar eigen probleem aan de orde stelde. ‘De eerste twee keren had ik plankenkoorts, en dus ben ik niet centraal gaan staan. De derde keer lukte dat wel, met veel resultaat.’

Disse had al jaren geen contact met haar vader en een toenadering lag nog mijlenver weg. Ze voelde er niet veel bij, zelfs zijn dood zou haar koud laten, dacht ze. ‘Toen ik deze oogziekte kreeg, en steeds minder ging zien, had ik voor mezelf een reden om de confrontatie met mijn vader niet meer aan te gaan. Ik zag toch niets. Ik kroop in een cocon en gebruikte mijn slechtziendheid als excuus. Dat besefte ik toen niet, maar wel na de familie-opstelling. Door de andere deelnemers (representanten) in de opstelling kreeg ik dat inzicht. Ineens zag ik het: waar ben ik mee bezig? Ik kon me niet meer voorstellen dat ik ooit gezegd had dat mijn vaders dood me koud zou laten. Ik kon nu accepteren dat hij is zoals hij is.’

 

Het resulteerde voor Disse in een hereniging met haar vader. ‘Ik ben er ontzettend blij mee. Ik heb tijdens de opstelling iets zien ontstaan wat anderen voor mij neerzetten en wat ikzelf niet had kunnen bedenken. Dat is de meerwaarde van deze methode. Het heeft mij een opening geboden en ik zal er in de toekomst nog wel vaker gebruik van maken, bijvoorbeeld als het gaat om mijn angst om blind te worden.’

Margreet Slee: ‘Wat er in een opstelling gebeurt, raakt iemand op een diepe laag van zijn wezen. Van daaruit brengt het een helend proces op gang. Er ontstaat compassie en inzicht in eigen gedrag en dat van anderen, een mogelijkheid tot veranderen en verzoening met je eigen lot. Eigenlijk een andere kijk op je leven dus.’

 

Wat gebeurt er tijdens een familie-opstelling?
Tijdens een familie-opstelling nodigt degene die een thema wil inbrengen, bijvoorbeeld het niet kunnen omgaan met je beperking, andere deelnemers (representanten) uit om zijn of haar familieleden te representeren. Deze representanten hoeven daar niets voor te doen en hebben ook nauwelijks informatie over de familie van de cliënt. De cliënt heeft alleen een paar belangrijke feiten over de familie verteld. Dan stelt de cliënt, intuïtief, de representanten ergens in de ruimte op. Vervolgens gebeurt er iets opmerkelijks: de representanten voelen zich als de werkelijke familieleden ten opzichte van elkaar en gedragen en uiten zich dan ook op die manier. Zo ontstaat een meestal herkenbaar beeld van de verhoudingen en loyaliteiten in het familiesysteem dat vervolgens inzichten geeft over de realiteit en mogelijkheden tot acceptatie of verandering.

Meer info over familie-opstellingen voor mensen met een visuele beperking: www.vrouwelijkepsychiater.nl. Op 2 en 3 oktober staat er in Helvoirt weer een tweedaagse sessie op de agenda, deze keer ook bedoeld voor partners.